Η λέξη "άθεος" - σημασία κι επάρκεια
Δημοσιεύτηκε: 04 Οκτ 2011 21:15
Μην τρομάζετε, εγώ είμαι.
Σε πολλές συζητήσεις εδώ αντιμετώπισα το εξής πρόβλημα: ο συνομιλητής μου κι εγώ δεν είχαμε στο μυαλό μας τον ίδιο ορισμό της λέξης "άθεος" με αποτέλεσμα να εννοούμε διαφορετικά πράγματα. Οι συνηθέστεροι ορισμοί που συνάντησα είναι δύο.
Ο πρώτος ορισμός αφορά την έλλειψη πίστης (συναισθηματικής προσκόλλησης και βεβαιότητας ύπαρξης) σε θεούς - πρόσωπα όπως πχ ο θεός των αβρααμικών θρησκειών, οι αρχαίοι παγανιστικοί θεοί κτλ. . Βάσει αυτού του ορισμού, θρησκείες όπως ο βουδισμός που δεν έχουν προσωπικό θεό μπορούν να χαρακτηριστούν "άθεες", όπως επίσης "άθεος" μπορεί να χαρακτηριστεί αυτός που πιστεύει στα ζώδια, σε μια δική του προσωπική κοσμοθεωρία, στη Δύναμη από τον Πόλεμο των Άστρων κτλ. και γενικά ένας άνθρωπος που εξακολουθεί να έχει συναισθηματική βεβαιότητα για την ύπαρξη ενός "άλλου", "πνευματικού" κόσμου. Από την άλλη, ο ορισμός αυτός είναι ετυμολογικά ο πιο ακριβής (α + θεός) αν κι ένας καθολικά αποδεκτός ορισμός του τι συνιστά θεό είναι αμφίβολο αν υπάρχει.
Ο δεύτερος ορισμός αφορά την έλλειψη πίστης στο μεταφυσικό γενικότερα. Βάσει αυτού του ορισμού, άθεος είναι αυτός που δεν πρόκειται ποτέ να πει ότι υπάρχει ένας "άλλος", "πνευματικός" κόσμος ή κάποιο "αιθέριο", κρυφό πλάσμα εκτός αν έχει στα χέρια του επαρκείς αποδείξεις και όχι απλά μια συναισθηματική προσκόλληση. Ο ορισμός αυτός δείχνει ξεκάθαρα τη διαφορά στον τρόπο σκέψης που έχει ένας "άθεος" σε σχέση με κάποιο "μη άθεο". Από την άλλη, ο ορισμός αυτός είναι πιο στενός και δεν ανταποκρίνεται ακριβώς στην ετυμολογία της λέξης.
Εφόσον η λέξη "άθεος" δε συνιστά τίτλο τιμής άρα δεν είναι ανάγκη να είναι κάποιος "άθεος" για να τον εκτιμώ, θεωρώ συνεπέστερη τη χρήση του δεύτερου, πιο στενού ορισμού χωρίς άλλα προσδιοριστικά και χωρίς τύψεις γι' αυτό το α- στην αρχή: στο κάτω κάτω τόσοι θεϊστές υπάρχουν γύρω μας, η αντίθεση στον τρόπο σκέψης τους δεν είναι κακό να φαίνεται, το αντίθετο. Να γιατί κατά τη γνώμη μου είναι πιο σημαντική η έμφαση στη διαφορά στον τρόπο σκέψης παρά στην ετυμολογία και μάλιστα με τη χρήση μιας αναγνωρίσιμης λέξης (αν και αυτό διορθώνεται με την κατάλληλη προώθηση).
Ποια είναι η γνώμη σας; Θεωρείτε σωστότερη την πρώτη άποψη, τη δεύτερη, κάποια άλλη, διαφωνείτε με τις περιγραφές; Μήπως πιστεύετε ότι πρέπει η λέξη "άθεος" να συνοδεύεται από ή να αντικατασταθεί από κάποια άλλη λέξη όπως σκεπτικιστής, υλιστής, κοσμικιστής, ελευθερόφρονας ή κάποια άλλη έτσι ώστε να μην υπάρχει ασάφεια;
Ξέρω ότι έχουν τεθεί παρόμοια ερωτήματα στο παρελθόν αλλά αν μη τι άλλο είναι μια συζήτηση που ποτέ δεν τελείωσε και ίσως να μην τελειώσει ποτέ. Η αλήθεια είναι πάντως ότι θα ήθελα να μην ξαναδώ ποτέ αυτό το περίφημο "άθεη θρησκεία"...
Σε πολλές συζητήσεις εδώ αντιμετώπισα το εξής πρόβλημα: ο συνομιλητής μου κι εγώ δεν είχαμε στο μυαλό μας τον ίδιο ορισμό της λέξης "άθεος" με αποτέλεσμα να εννοούμε διαφορετικά πράγματα. Οι συνηθέστεροι ορισμοί που συνάντησα είναι δύο.
Ο πρώτος ορισμός αφορά την έλλειψη πίστης (συναισθηματικής προσκόλλησης και βεβαιότητας ύπαρξης) σε θεούς - πρόσωπα όπως πχ ο θεός των αβρααμικών θρησκειών, οι αρχαίοι παγανιστικοί θεοί κτλ. . Βάσει αυτού του ορισμού, θρησκείες όπως ο βουδισμός που δεν έχουν προσωπικό θεό μπορούν να χαρακτηριστούν "άθεες", όπως επίσης "άθεος" μπορεί να χαρακτηριστεί αυτός που πιστεύει στα ζώδια, σε μια δική του προσωπική κοσμοθεωρία, στη Δύναμη από τον Πόλεμο των Άστρων κτλ. και γενικά ένας άνθρωπος που εξακολουθεί να έχει συναισθηματική βεβαιότητα για την ύπαρξη ενός "άλλου", "πνευματικού" κόσμου. Από την άλλη, ο ορισμός αυτός είναι ετυμολογικά ο πιο ακριβής (α + θεός) αν κι ένας καθολικά αποδεκτός ορισμός του τι συνιστά θεό είναι αμφίβολο αν υπάρχει.
Ο δεύτερος ορισμός αφορά την έλλειψη πίστης στο μεταφυσικό γενικότερα. Βάσει αυτού του ορισμού, άθεος είναι αυτός που δεν πρόκειται ποτέ να πει ότι υπάρχει ένας "άλλος", "πνευματικός" κόσμος ή κάποιο "αιθέριο", κρυφό πλάσμα εκτός αν έχει στα χέρια του επαρκείς αποδείξεις και όχι απλά μια συναισθηματική προσκόλληση. Ο ορισμός αυτός δείχνει ξεκάθαρα τη διαφορά στον τρόπο σκέψης που έχει ένας "άθεος" σε σχέση με κάποιο "μη άθεο". Από την άλλη, ο ορισμός αυτός είναι πιο στενός και δεν ανταποκρίνεται ακριβώς στην ετυμολογία της λέξης.
Εφόσον η λέξη "άθεος" δε συνιστά τίτλο τιμής άρα δεν είναι ανάγκη να είναι κάποιος "άθεος" για να τον εκτιμώ, θεωρώ συνεπέστερη τη χρήση του δεύτερου, πιο στενού ορισμού χωρίς άλλα προσδιοριστικά και χωρίς τύψεις γι' αυτό το α- στην αρχή: στο κάτω κάτω τόσοι θεϊστές υπάρχουν γύρω μας, η αντίθεση στον τρόπο σκέψης τους δεν είναι κακό να φαίνεται, το αντίθετο. Να γιατί κατά τη γνώμη μου είναι πιο σημαντική η έμφαση στη διαφορά στον τρόπο σκέψης παρά στην ετυμολογία και μάλιστα με τη χρήση μιας αναγνωρίσιμης λέξης (αν και αυτό διορθώνεται με την κατάλληλη προώθηση).
Ποια είναι η γνώμη σας; Θεωρείτε σωστότερη την πρώτη άποψη, τη δεύτερη, κάποια άλλη, διαφωνείτε με τις περιγραφές; Μήπως πιστεύετε ότι πρέπει η λέξη "άθεος" να συνοδεύεται από ή να αντικατασταθεί από κάποια άλλη λέξη όπως σκεπτικιστής, υλιστής, κοσμικιστής, ελευθερόφρονας ή κάποια άλλη έτσι ώστε να μην υπάρχει ασάφεια;
Ξέρω ότι έχουν τεθεί παρόμοια ερωτήματα στο παρελθόν αλλά αν μη τι άλλο είναι μια συζήτηση που ποτέ δεν τελείωσε και ίσως να μην τελειώσει ποτέ. Η αλήθεια είναι πάντως ότι θα ήθελα να μην ξαναδώ ποτέ αυτό το περίφημο "άθεη θρησκεία"...