Κρυφό σχολείο.

[apeleytheros]

Απο τα στοιχεία έχει γενικά δειχθεί ότι κρυφό σχολείο δεν υπήρξε.

Θυμάμαι αχνά, μια εκδρομή με το σχολείο ως παιδί να μας πηγαίνουν σε ένα μοναστήρι, και κάπου εκεί γύρω είχε μια σπηλιά με εικόνες ιερέων που δίδασκαν παιδάκια, σε στυλ φάτνης κλπ και να μας λένε να εδώ είναι ένα από τα κρυφά σχολειά. Το πρόβλημα είναι ότι δεν θυμάμαι τίποτα σχετικό πάνε πάνω από 20 χρόνια. Ξέρει κανείς τίποτα σχετικό για τέτοια εκθέματα ανά την Ελλάδα;

είδα και αυτό το άρθρο σήμερα και το θυμήθηκα.
http://sfrang.blogspot.com/2011/03/blog-post_27.html

Δεν είδα το 1821. Αν αναφέρει τίποτα σχετικά στοιχεία, πείτε μου να το δω. η κάποιο άλλο αν έχετε υπόψιν σας.

[Ευθύμης]

Υπήρξε αλλά όχι παντού και όχι καθόλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Σχολεία που δίδασκαν ελληνικά ή προήγαγαν το χριστιανισμό και το πατριαρχείο υπήρχαν μια χαρά επίσημα σε πολλές πόλεις, και στην ίδια την Κωνσταντινούπολη.

Στα χωριά ο παπάς αναλάμβανε συνήθως τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών και, αν ο τοπικός μπέης δεν το ήθελε και ο παπάς ήταν τολμηρός, το έκανε κρυφά. Οι Οθωμανοί δεν είχαν οργανωμένο σύστημα εκπαίδευσης, όπως επίσης δεν είχαν λόγο να εξαφανίσουν τους χριστιανούς οποιασδήποτε εθνικότητας. Το χαράτσι ήταν σημαντικό έσοδο και οι γκιαούρηδες χρήσιμοι δούλοι. Άσχετα βέβαια που η όποια κοινωνική κινητικότητα ήταν στην κατεύθυνση χριστιανός --> μουσουλμάνος (πχ οι μουσουλμάνοι επιτρεπόταν να πάρουν χριστιανή γυναίκα και όχι το αντίθετο, γενίτσαροι κτλ)...

[Φάνης Σέμπρος]

Στη μονή Κορώνης, στην Καρδίτσα, είχε ένα χώρο που το λέγανε "κρυφό σχολειό".
Περίπου 18-21 χρόνια πριν [ααα!! δεν το 'κανα επιτηδες αυτό που παραπέμπει σε 1821, καθαρή σύμπτωση] με πήγαινε καμια φορά ο πατέρας μου.
Η είσοδος ήταν "κρυμμένη" πίσω από ένα "στασίδι" [πως τα λένε αυτα τα ξυλινα που καθομαστε?]
και , ανοίγοντάς το, φανερονόταν μια σκάλα που ανέβαινε στο χώρο εκείνο.
Έχω την εντύπωση πως το έχουν κλείσει πια, έχω πολλά χρόνια να το δω -άλλωστε δε συχνάζω σ' εκκλησιές και μοναστήρια!
Αν θέλετε, θα μπορούσα ίσως να πάω καμιά βόλτα να ερευνήσω και να ρωτήσω σχετικά.

Πάντως, ένας συμφοιτητής μου που ήταν εφ. Ανθλγος (ΠΖ) μού είπε οτι το κρυφο σχολειό ήταν μύθος, καθώς επίσης και η "γυναίκα της Πίνδου", πως δεν ήταν παρά προπαγάνδα για να ανέβει το ηθικό.
[ δεν ειμαι σιγουρος αν αυτα τα εμαθε στη ΣΕΑΠ ή στις μονάδες που υπηρέτησε]
Τέλος, ο καλύτερός μου φίλος που σπούδασε 4 χρόνια στη ΣΣΕ, μού είπε και αυτός οτι δεν υπήρξε "κρυφό σχολειό".

[kapages]

γενικά είναι πολυ δύσκολο ενας Μυθος να ξεπηδησει απο το πουθενα, εκτος και αν μιλαμε για Γκαιμπελικες μεθοδους που θελουν ομως και αντιστοιχη οργανωση κρατους (δεν νομιζω οτι το ελληνικο κρατος ειχε ποτε τετοιο βαθμο οργανωσης ωστε να στηριζει ανωτατη μορφη προπαγανδας).

Αλλα δεν μου λέει κατι αυτο.

Ακομα και οντως να βοηθησε η Εκκλησια στο παρελθον, και να υπηρξε κρυφο σχολειο κλπ, δεν σημαινει οτι η Εκκλησια πρεπει να μπαστακωθει για παντα στο σβερκο μας ως προστατης.
Η ΕΚκλησια δεν ειναι ενα αθανατο προσωπο με συνεχεια στο χρονο. Αλλη η Εκκλησια της τουρκοκρατιας, αλλη του βυζαντιου, αλλη του Οθωνα, αλλη της χουντας αλλη η σημερινη. Αλλαζει οσο αλλαζουν οι ανθρωποι που την απαρτιζουν.

[karakitsossecurity]

από όσο γνωρίζω και εγώ κρυφό σχολειό δεν υπήρχε. Σε πολλές κουβέντες που είχα πάρει μέρος ως φοιτητής θυμάμαι ότι ήταν και η επίσημη θέση του ελληνικού πανεπιστημίου. Όσοι φοιτούσαν στον ιστορικό μας το είχαν διαβεβαιώσει.
Η σχολή της χάλκης δεν έκλεισε απο το 800 και κάτι που άνοιξε, αν και δεν πρέπει να λεγόταν έτσι τότε, οι ζωσιμάδες στα Ιωάννινα ιδρύονται αν θυμάμαι καλά κάπου το 1700, και κάπου είχα διαβάσει για επιστολές που ζήταγαν την ίδρυση πανεπιστημίου εκείνη την εποχή(άρα υπήρχαν ήδη σχολεία). Να πούμε επίσης ότι η εκκλησία λόγω της ανάγκης κληρικών που να μπορούν να αναγνώσουν το ευαγγέλιο είχε αναλάβει σε πολλές περιοχές την τήρηση σχολείων τα οποία ήταν πολλά και φανερά.
Το κρυφό σχολειό στη Πεντέλη πάντως είναι μεγάλη μούφα

Τώρα αγαπητέ καμπαγιές αν θέλεις να μιλήσουμε για γκεμπελικές μεθόδους θα ήθελα πολύ να μου εξηγήσεις γιατί μεγάλωσα με τραγούδια όπως έχω μια αδελφή κουκλίτσα αληθινή, και μεγαλώνουν και τα παιδιά μου 40 χρόνια μετά με παρόμοιες μεθόδους καλλιέργειας υψηλού εθνικού φρονήματος.

[kapages]

γιατι θα επρεπε να υπαρχει κρυφο σχολειο σε ολοκληρη την σημερινη ελληνικη επικρατεια και για ολοκληρη τη περιοδο της τουρκοκρατιας ωστε να τεκμηριωθει αυτο που λεω, οτι δηλαδη ενας μυθος δεν ξεπηδαει απο το πουθενα;
Σε μυθο αναφερομαι και εγω, οχι σε ιστορικο γεγονος.

Για τη Βορεια Ηπειρο σου ελεγαν, οχι για την Βουλγαρια ουτε για την Ιταλια που δεν υπηρχαν Ελληνες. Αρα, μιλαμε για προπαγανδα που βασιζεται πανω σε κατι υπαρκτο ή χειροπιαστο και το μεγαλοποιει, δραματοποιει.

[karakitsossecurity]

όχι δεν είναι απαραίτητο έτσι όπως το λες, μπορεί και να υπήρχαν κάποια κρυφά σχολειά ειδικά σε περιοχές που δεν πλήρωναν το χαράτσι αλλά ένας μύθος μπορεί παρόλα αυτά να ξεπηδήσει από το πουθενά. καλή θέληση να υπάρχει.

edit μόλις θυμήθηκα τον μύθο του μαρμαρωμένου βασιλιά που είναι και της παρούσης.

[karakitsossecurity]

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗ

Η κουβέντα για τα εθνικά φρονήματα μαζί με τον καυγά μεταφέρθηκε στο Εκτός Θέματος:Πολιτική:Εθνικό φρόνημα

[kapages]

ααχ! να'σαι καλα Καρακιτσο! Στην υγεια σου!

Μη κολλησουμε σε αυτο, ολα γινονται, ακομα και να ξεπηδησει ενας μυθος απο το πουθενα. Μονο του σπανου τα γενια δεν γινονται. Απλα το θεωρω δυσκολο "γενικά είναι πολυ δύσκολο ενας Μυθος να ξεπηδησει απο το πουθενα",

και ενας τοσο διαδεδομενος μυθος, αν και χρειαζεται θετικη τεκμηριωση για να αποκτησει ιστορικη βαση (η οποια δεν υφισταται ευκολα επειδη εξ ορισμου τα κρυφα σχολεια ηταν κρυφα), και μονο η υπαρξη και εκταση του μυθου δημιουργει βασιμες υποψιες οτι κατι υπηρχε και δεν ειναι ολα 100% προπαγανδα.

[karakitsossecurity]

για μένα δεν έχει σημασία αν τελικά υπήρχαν ή δεν υπήρχαν κρυφά σχολειά αλλά ο λόγος που δημιουργήθηκε ο μύθος και ο σκοπός που εξυπηρέτησε. Ότι και καλά η καλή εκκλησία με κίνδυνο την ζωή των ηρώων κληρικών της και υπό το φως των άστρων και των κεριών διατήρησε την ελληνική γλώσσα και παράδοση μην ξεράσω. Όπως καταλαβαίνεις πρόκειται για προπαγάνδα.
Γκεμπελικό ή όχι έχει και τραγουδάκι

φεγγαράκι μου λαμπρό
φεγγε μου να περπατώ
να πηγαίνω στο σχολειό
να μαθαίνω γράμματα
γράμματα σπουδάματα
του θεού τα πράματα

έτσι για να ξεράσετε και οι υπόλοιποι

[kapages]

οι εκκλησιες και οι ναοι πριν το διαφωτισμο ήταν οι κατεξοχην μυστες και κουβαλητες της γνωσης, απο τα αρχαια χρονια. Οχι φυσικα για τη βοηθεια του ανθρωπου ή του εθνους, αλλα για δικη τους εξυπηρετηση συμφεροντων.

Ιδιαιτερα η εβραϊκη θρησκεια, που χτιστηκε πανω στην αιγυπτιακη παραδοση ιερεων -αποκρυφιστων που εξουσιαζουν και καθοδηγουν τη πλεμπα εχοντας το μονοπωλιο της γνωσης.
Και οι αρχαιοελληνικες και ρωμαικες θρησκειες δεν πηγαιναν πισω, αλλα υπηρχε ανταγωνισμος μεταξυ ναων και θεοτητων και ετσι διαχεοταν η γνωση.
Ο χριστιανισμος δεν ξεφυγε απο αυτη τη μονοπωλιακη λογικη, για αυτο και πρωτη δουλεια των πρωτων χριστιανων αυτοκρατορων-πιονιων της εκκλησιας ηταν το κλεισιμο των πανεπιστημιων και η αντικατασταση τους απο ιερατικες σχολες. Εξ ου και οι ..."πανεπιστημονες" που βγηκαν κατα καιρους απο αυτες , οπως ο σκατομεγας βασιλειος, νανζιανζηνος και δε συμμαζευεται το ξερασμα.
Για αυτο και η ανθρωποτητα πηγε πισω μερικους αιωνες οσο αυτα τα καθαρματα ηταν πανω.

Δεν μου λέει απολυτως τιποτε και εμενα ειτε υπηρχε κρυφο σχολειο ειτε οχι, αφου δεν συνιστα απο μονο του συνειδητη προσπαθεια βοηθειας οποιουδηποτε, αλλα αν υπηρχε ηταν καθαρα εργαλειο που εξυπηρετουσε εκκλησιαστικους σκοπους.

Ειναι σαν να λεμε οτι οι προεστοι/διαφυλαξαν το ελληνικο γενος.

Προφανως προκειται για προπαγανδα.

[tasos_didymoteicho]

Φρέσκο, φρέσκο, από το Στέλιο (http://sfrang.blogspot.com), τον οποίον και ευχαριστώ (αφού του το 'κλεψα).

29 March 2011
Κρυφό σχολειό: τα ιστορικά δεδομένα για τον αβάσιμο ισχυρισμό
του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΤΑΘΗ, Ιστορικού, Ελευθεροτυπία, 26/3/2011

Spoiler: Εμφάνιση

Μια απλή αναζήτηση στο Google αποδίδει 259.000 αποτελέσματα για το κρυφό σχολειό. Στη συντριπτική τους πλειονότητα πρόκειται για αναφορές που υπερασπίζονται το μύθο.
Και όμως στις πηγές της οθωμανικής περιόδου δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία, ούτε καν ένδειξη για λειτουργία κρυφού σχολειού ή απαγόρευση της εκπαίδευσης σε όλη τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου και σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας.

Το επιχείρημα ότι τέτοιες πηγές δεν σώθηκαν επειδή τα σχολειά ήταν κρυφά και οι γραπτές αναφορές αποφεύγονταν, μήπως και ανακαλυφθούν από τους Τούρκους, δεν ευσταθεί διότι για άλλες μυστικές, συνωμοτικές ενέργειες σώθηκε πλήθος άμεσων μαρτυριών.

Οσες πηγές προσκομίζουν ως αποδείξεις οι υπερασπιστές του κρυφού σχολειού δεν περιέχουν καμιά νύξη για απαγόρευση εκπαίδευσης. Συνιστούν απλώς εντυπώσεις μιας χριστιανικής πνευματικής παρακμής στην αυτοκρατορία συγκριτικά με την αντίστοιχη των ευρωπαϊκών χωρών ή με ένα εξιδανικευμένο βυζαντινό παρελθόν.


Οι αναφορές αυτές είναι, εν πολλοίς, γραμμένες από μορφωμένους χριστιανούς ή ξένους περιηγητές, και έχουν συνήθως προπαγανδιστικό χαρακτήρα με στόχο να πιέσουν τη Δύση να οργανώσει σταυροφορίες εναντίον των Οθωμανών. Συνακόλουθα, ενώ αποδίδουν την παρακμή στην απώλεια της χριστιανικής βασιλείας, αποκλείουν από το κάδρο τους τις πλούσιες εκδηλώσεις του οθωμανικού πολιτισμού, καθώς η θρησκευτική αντίθεση καθιστά εκ προοιμίου βάρβαρους τους μουσουλμάνους και την κουλτούρα τους. Αλλωστε, η πνευματική υποχώρηση, που παρατηρείται στα πρώτα χρόνια μετά την οθωμανική κατάκτηση, οφείλεται στη φυγή των Βυζαντινών λογίων και γενικότερα των ελίτ στη Δύση.

Το επιχείρημα ότι η σπανιότητα των σχολείων στην πρώιμη οθωμανική περίοδο δεν μπορεί παρά να οφείλεται στην οθωμανική καταπίεση επίσης δεν ευσταθεί. Η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού ήταν αγρότες που δεν χρειαζόταν να ξέρουν γράμματα. Ο πολιτισμός τους ήταν προφορικός που εκφραζόταν με παραμύθια και δημοτικά τραγούδια. Η μόρφωση δεν είχε κοινωνική αξία. Μόνο λιγοστοί γραμματικοί ή νοτάριοι χρειάζονταν για τη σύνταξη των επίσης λιγοστών συμβολαίων.

Οι παπάδες επίσης χρειαζόταν να γνωρίζουν ανάγνωση για τις εκκλησιαστικές λειτουργίες. Συχνά παπάδες και γραμματικοί ταυτίζονταν. Αλλά και η μόρφωση των παπάδων κάποιες φορές δεν ήταν απλώς στοιχειώδης αλλά ανεπαρκής.

Η επίδραση του Διαφωτισμού

Πάντως όποιος αποφάσιζε να μάθει γράμματα, στον παπά ή στον καλόγερο απευθυνόταν, αυτός ήξερε. Για τούτο και η εκπαίδευση, όπως και γενικότερα η κουλτούρα, ήταν θρησκευτική: κυρίως από τα ιερά βιβλία μάθαιναν γράμματα. Το ίδιο θρησκευτική ήταν η εκπαίδευση και στους Οθωμανούς, το ίδιο και στους Βυζαντινούς. Και στο Βυζάντιο η συντριπτική πλειονότητα ήταν αγράμματη. Λίγοι μάθαιναν τα βασικά γράμματα, κυρίως από κληρικούς στις εκκλησίες.

Κάπως καλύτερη μόρφωση έπαιρναν όσοι θα ακολουθούσαν εκκλησιαστική καριέρα ή οι γόνοι των ελίτ που προορίζονταν για διοικητικά αξιώματα. Λίγα ιδιωτικά και εκκλησιαστικά σχολειά υπήρχαν γι' αυτούς στις μεγάλες πόλεις.

Η κοινωνία δεν χρειαζόταν τα γράμματα. Μόνον ύστερα από τον 17ο αιώνα με τη ραγδαία ανάπτυξη του εμπορίου και τον πολλαπλασιασμό των γραπτών συναλλαγών αυξήθηκε η ανάγκη κοσμικών μορφωμένων στελεχών (γραμματέων, λογιστών, δασκάλων).

Από τότε η μόρφωση και η λογιοσύνη αποκτούν βαθμιαία αυτόνομη αξία. Τότε πολλαπλασιάζονται τα σχολειά. Και αργότερα, στον 18ο αιώνα, υπό την επιρροή και των διαφωτιστικών ιδεών, αρχίζουν να διαμορφώνονται οι εθνικές ιδέες και να διαχέονται στους μορφωμένους. Μέχρι τότε τίποτε εθνικό δεν διδασκόταν.

Οι εκπαιδευτικοί θεσμοί δεν είχαν χαρακτήρα εθνικής διαπαιδαγώγησης πριν τον 19ο αιώνα ούτε στην οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά ούτε και στη Δύση. Η παραδοσιακή ορθόδοξη κουλτούρα προσλάμβανε την οθωμανική κατάκτηση ως θεόθεν τιμωρία για τις αμαρτίες των χριστιανών και ως θεόθεν δοκιμασία που έπρεπε να την υπομένουν.

Ο Κοσμάς Αιτωλός κήρυττε την ίδρυση σχολείων στον όψιμο 18ο αιώνα για να μειώσει την αύξηση των εθελούσιων εξισλαμισμών, όχι για να διατηρήσει την εθνική συνείδηση, όπως, άλλωστε, φαίνεται στο γνωστό του απόφθεγμα: «Δεν είστενε Ελληνες, δεν είστενε ασεβείς, αιρετικοί, άθεοι, αλλ' είστενε ευσεβείς ορθόδοξοι χριστιανοί».

Οι επιβιώσεις πάντως της κοινωνικής απαξίας της εκπαίδευσης φτάνουν μέχρι πριν λίγες δεκαετίες όταν ακόμα στα χωριά οι παππούδες μας και οι γιαγιάδες μας, που θα συνέχιζαν το αγροτικό επάγγελμα, άρχιζαν να δουλεύουν από παιδιά και δεν πήγαιναν σχολείο.

Οι Οθωμανοί, άλλωστε, δεν είχαν κανένα λόγο να απαγορεύσουν την εκπαίδευση των χριστιανών. Αντίθετα την χρειάζονταν, διότι είχαν ανάγκη ενός αποτελεσματικού εκκλησιαστικού μηχανισμού για τη διοίκηση των χριστιανών. Το Πατριαρχείο, που ο Μωάμεθ επανασυνέστησε αμέσως μετά την άλωση, και η εκκλησιαστική ιεραρχία συνιστούσαν ουσιαστικά τμήμα της οθωμανικής διοίκησης. Υπάρχουν τεκμήρια που δείχνουν μέριμνα της οθωμανικής διοίκησης για τη χριστιανική εκπαίδευση.

Σουλτανικό διάταγμα του 1675 διατάζει τους οθωμανούς αξιωματούχους της Κασταμονής του Πόντου να πάψουν να εισπράττουν παρανόμως χρήματα από τους γονείς των χριστιανών μαθητών της πόλης. Εγγραφο του 1796 του Κωστάκη Χαντζερή, με το επίσημο οθωμανικό αξίωμα του δραγομάνου του στόλου, επιπλήττει τους προεστούς της Σίφνου επειδή δεν επισκευάζουν τις ζημιές του σχολείου. Γνωρίζουμε ότι ο Αλή Πασάς ενίσχυσε την εκπαίδευση στα Ιωάννινα. Ο γραμματικός του, Αθανάσιος Ψαλίδας, ήταν παράλληλα διευθυντής της σχολής Καπλάνη στα Γιάννενα.

Ανώτερες σχολές

Η λειτουργία κρυφών σχολειών δείχνει παράλογη όταν επιτρεπόταν απρόσκοπτα η λειτουργία ανωτέρων σχολών. Η Πατριαρχική Σχολή (μετέπειτα Μεγάλη του Γένους) λειτουργεί στην Κωνσταντινούπολη από το 1454. Ακόμα πιο παράλογη δείχνει η ύπαρξη κρυφών σχολειών, και μάλιστα των πιο «γνωστών», σε τόπους όπου λειτουργούσαν ανώτερες σχολές (Ιωάννινα, Δημητσάνα, Αθήνα), και μάλιστα μέσα στις πόλεις, ενώ τα κρυφά σχολειά βρίσκονταν πολλά χιλιόμετρα μακριά, στην Πεντέλη ή στη χαράδρα του Λούσιου όπου ήταν αδύνατο να περπατήσουν και να φτάσουν τα παιδιά), ή σε τόπους όπου δεν υπήρχε μόνιμη οθωμανική παρουσία (Τήνος) ή σε περιοχές που κατακτήθηκαν στην ύστερη οθωμανική περίοδο οπότε ήδη λειτουργούσαν πολλές ανώτερες σχολές (Κρήτη 1669, Τήνος 1715).

Η συχνή διενέργεια μαθημάτων το βράδυ (βλ. και το δημοτικό τραγουδάκι «Φεγγαράκι μου λαμπρό») δεν οφείλεται σε οθωμανικούς περιορισμούς, αλλά στην προτεραιότητα των αγροτικών ασχολιών, στις οποίες τα παιδιά εργάζονταν από πολύ μικρά. Ούτε η ύπαρξη των τοπωνυμίων «Κρυφό σχολειό» συνιστά απόδειξη διότι όλα τα τοπωνύμια μαρτυρούνται στον 20ό αιώνα, τα περισσότερα μάλιστα μετά το 1960, ύστερα δηλαδή από τη δημιουργία του μύθου και πρέπει να αποδοθούν σε έμπρακτη υιοθέτηση της λόγιας κατασκευής από τα λαϊκά στρώματα και τις τοπικές κοινωνίες.

Ο λόγιας αφετηρίας μύθος διαμορφώνεται σταδιακά, από την επανάσταση και μετά, στο πλαίσιο της νεαρής εθνικής ιδεολογίας, όπου η παιδεία νοείται ως φορέας εμπέδωσης εθνικής συνείδησης. Ετσι, μέσω του μύθου, δικαιολογείται η πνευματική καθυστέρηση των Ελλήνων έναντι των Δυτικών, νομιμοποιείται η επανάσταση, συμπληρώνονται τα κενά της «εθνικής αντίστασης» στην οθωμανική κυριαρχία, παρουσιάζεται η Εκκλησία ως φορέας διατήρησης της εθνικής ταυτότητας. Αργότερα, η Αριστερά παρουσιάζει το κρυφό σχολειό ως το λαϊκό σχολειό της περιόδου, και οι τοπικές κοινωνίες, παρουσιάζοντας κάθε μοναστηριακή κρύπτη της περιοχής ως κρυφό σχολειό, διεκδικούν ισότιμη ενσωμάτωση στον ένδοξο κορμό της εθνικής ιστορίας.

[tyxkatmal]

[quote][/quote]πέρα απο τις προσπάθειες της εκκλησίας να παρουσιάσει αποδείξεις για την ύπαρξη κρυφού σχολείου και τις αντιρήσεις απο την αλλη πλευρά νομίζω πώς κατα μεγάλο ποσοστό η ανάγνωση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή και σε συνθήκες υποδούλωσης γινόταν απο τον πιο πρόσφορο τρόπο που επιτρέπονταν απο την οθωμανική αυτοκρατορία, δηλαδή την ανεξιθρησκεία των υπηκόων της, και μέσα απο αυτήν η μελέτη της αγίας γραφής, μιας και δεν παρέχονταν ελληνική παιδεία, έτσι η εκκλησία βοήθησε με αυτόν τον τρόπο να διατηρήθει έστω σε μικρό βαθμό το πενιχρό ποσοστό της ανάγνωσης και της γραφής της ελληνικής γλώσσας οσο για την έκταση που επιθυμούσε να δώσει η ίδια πάνω σε αυτό το ζήτημα, μάλλον έδωσε λαβή σε αυτούς που έχουν τις αντιρήσεις τους σε αυτο το θέμα να της αφαιρέσουν με τον μηδενισμό τους έστω και αυτή μικρή προσφορά της. οπότε το κρυφό σχολειό με τον τρόπο και στην έκταση που τον παρουσιάζει η εκκλησία είναι μύθος όπως είναι και αχαριστία απο την αλλη πλευρά να μην αναγνωρίζει το έργο της εκκλησίας εκείνη την δύσκολη εποχή.