Συζήτηση με τον Θεολόγο Χάρη Ανδρεόπουλο

[Βέρα]

Διάβασα στο eSOS άρθρο του κ. Χάρη Ανδρεόπουλου με τίτλο "Θρησκευτικά για όλους τους μαθητές!'
Διαβάστε το για να μπορέσετε να καταλάβετε τη συνέχεια. Το σχόλιο που υπέβαλα δεν αναρτήθηκε κι έτσι, επικοινώνησα κατ' ευθείαν με τον ίδιο τον αρθρογράφο (την πρώτη φορά έγραψα λάθος το όνομά του, ζητώ συγνώμη):

Κύριε Ανδρεόπουλε

Ήθελα να σας πληροφορήσω πως σχολίασα το άρθρο σας "ΣΤΟ ΝΕΟ ΛΥΚΕΙΟ Θρησκευτικά για όλους τους μαθητές!" στο eSOS και δεν εμφανίστηκε παρά μόνο αποσπασματικά στο πλάι, χωρίς δυνατότητα να εμφανιστεί στο σύνολό του, οπότε έστειλα εκ νέου το εξής σχόλιο:

"14/11/2010: Προφανώς υπάρχει κάποιο πρόβλημα σχετικά με τις αναρτήσεις σχολίων σε αυτό το άρθρο, γιατί το σχόλιό μου δεν εμφανίζεται.
Επειδή σίγουρα θέλετε να αποφευχθεί η σκέψη πως κάποιοι φιμώνονται, παρακαλώ κάντε έναν έλεγχο, ώστε να λυθεί το όποιο πρόβλημα έχει προκύψει.
Σε περίπτωση που το δικό μου μόνο ήταν σταλμένο με προβληματικούς χαρακτήρες ίσως (;) και δεν εμφανιζόταν σωστά, παρακαλώ επικοινωνήστε μαζί μου ώστε να το υποβάλω εκ νέου."

Ακολούθως αναρτήθηκε η πολιτική του eSOS
"Το esos.gr για μια ακόμη φορά ανακοινώνει πως στη ΣΤΗΛΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΩΝ ΤΩΝ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ, σχόλια με υβριστικό και δυσφημιστικό περιεχόμενο δεν δημοσιεύονται.
Από την πολύχρονη πείρα μας ως δημοσιογράφοι στο χώρο της ενημέρωσης τόσο στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο , όσο και στις εφημερίδες και περιοδικό τύπο επισημαίνουμε ότι δεν χρειάζεται να βρίζεις για να ασκήσεις κριτική, αλλά αντιθέτως η άσκηση κριτικής πετυχαίνει το στόχο της όταν αυτή συνοδεύεται με επιχειρήματα και στοιχεία.
Παρακαλούμε επίσης τα σχόλια να υπερβαίνουν τις 50 λέξεις μόνον όταν πρέπει."

Αποφάσισα να σας απαντήσω προσωπικά αφού είχατε την καλοσύνη να παραθέσετε και το mail σας για επικοινωνία. Δυστυχώς, επειδή δεν γνώριζα την πολιτική του site, δεν σκέφτηκα την πρώτη φορά να σώσω το σχόλιο. Το ξαναέγραψα προσθέτοντας τη δεύτερη παράγραφο, αλλά το νόημα είναι το ίδιο. (Μπορείτε να κάνετε double check με το site αν αμφιβάλλετε).

Ευχαριστώ για την προσοχή σας.

Β.Κ.

Να με συγχωρέσετε, θα διαφωνήσω. Ό,τι μορφή και να πάρει το ΜτΘ, εγώ θα φροντίσω τα παιδιά μου να πάρουν απαλλαγή. Εδώ καλά καλά δεν συμφωνείτε οι θεολόγοι μεταξύ σας για το τι είδους είναι το μάθημα τώρα, άλλοι το λένε ομολογιακό, άλλοι θρησκειολογικό και ο πρώην υπουργός Παιδείας το βάφτισε γνωσιολογικό, κάτι που εσείς προτείνετε να γίνει στο μέλλον! Θα μπορέσει να εμπιστευθεί κάποιος που δεν θέλει την κατήχηση στα παιδιά του, πως όλοι οι θεολόγοι στα σχολεία θα σεβαστούν τον όποιο χαρακτήρα δώσετε στο μάθημα και δε θα θελήσει ο καθένας να προσθέσει μια πιο προσωπική νότα; Εδώ, ενώ υπάρχουν εγκύκλιοι για την απαλλαγή από το ΜτΘ, μερικοί διευθυντές πιέζουν για το αντίθετο και δημιουργούν εμπόδια στους μαθητές και τους γονείς τους.

Το χειρότερο δε, έχει διατυπωθεί στο υπόμνημα της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων προς την Υπουργό Παιδείας (11-6-2010 Αρ. Πρωτ. 137) και προσωπικά, με έχει τρομοκρατήσει. "Συνεπώς η Πολιτεία οφείλει να προστατεύει το δικαίωμα των παιδιών στη μόρφωση, όταν αυτό προσβάλλεται από γονείς που απαλλάσσουν τα παιδιά τους για λόγους άσχετους με τις προϋποθέσεις που αναφέραμε (δυσαρέσκεια για τη βαθμολογία, διαφωνία με κάποιο καθηγητή, ένα μάθημα λιγότερο κλπ.)." Δεν είναι δουλειά ούτε των εκπαιδευτικών αλλά ούτε και της Πολιτείας να σκανάρει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των γονέων/πολιτών και να αποφαίνεται για τους λόγους που οδηγούν στο αίτημα απαλλαγής. Πώς θα μπορούσε άλλωστε να το κάνει, εκτός από το να υποχρεώσει το άτομο να αποκαλύψει το πού και αν πιστεύει, κάτι που παραβιάζει τη θρησκευτική ελευθερία όπως την εγγυάται το Άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Εκτός αν θέλετε να δημιουργηθεί μία ειδική επιτροπή στο Υπουργείο Παιδείας για αυτό το λόγο, όπως αυτή που υπάρχει στο Υπουργείο Άμυνας για τους αντιρρησίες συνείδησης.

(συνεχίζεται)

[Βέρα]

Με συγχωρείτε - δεν ξέρω τι πρόβλημα και ποιά διαφωνία έχετε με τις αντιθέσεις των θεολόγων, τις θέσεις του υπουργείου, κλπ, κλπ.- αλλά, ειλικρινώς, δεν κατάλαβα σε τι ακριβώς διαφωνείτε με το περιεχόμενου του άρθρου μου, το οποίο θέλετε να σχολιάσετε.

Αν μου εξηγούσατε, θα σας ήμουν υπόχρεος.

Με εκτίμηση

Χάρης Ανδρεόπουλος

(συνεχίζεται)

[Βέρα]

Κύριε Ανδρεόπουλε, καμία υποχρέωση.

Υπογράφετε τα άρθρα σας με την "τριπλή" ιδιότητα του δημοσιογράφου (συνεργάτη του Ρ/Σ της Ιεράς Μητρόπολης Λάρισας και του Amen.gr), του θεολόγου (θα μπορούσατε να είστε καθηγητής των παιδιών μου) και του γραμματέα της Ένωσης Θεολόγων του νομού Λάρισας. Με τη φράση "δεν ξέρω τι πρόβλημα και ποιά διαφωνία έχετε με τις αντιθέσεις των θεολόγων, τις θέσεις του υπουργείου κλπ. κλπ" θέλετε να αποποιηθείτε κάποια από αυτές και αν ναι, ποια; Αν με το "θεολόγων" εννοείτε αποκλειστικά την ΠΕΘ στην οποία αναφέρθηκα, το έκανα γιατί θεώρησα ότι σας εκπροσωπεί - αν όχι, μόλις μου το διευκρινίσετε θα αποσύρω το σχετικό σχόλιο και θα απολογηθώ. Θέλετε να πω ότι η δεύτερη παράγραφος αδικεί το άρθρο σας γιατί δεν αφορά αυτό αποκλειστικά; Πάλι θα απολογηθώ, αφού πρώτα -όπως προείπα- αρνηθείτε ότι σας εκφράζει.
Θα αναγνωρίσω ότι κατά κάποιο τρόπο έκανα σε αυτό το σχόλιο μία συνολική, πολύ περιληπτική αν θέλετε, τοποθέτηση απέναντι σε σας και αυτό που αντιπροσωπεύετε. Δηλαδή το "Θρησκευτικά για όλους τους μαθητές". Ελπίζω να έγινε αντιληπτό ότι πρόθεσή μου δεν ήταν να σας θίξω -καμιά φορά χρειάζεται να δηλώσεις ότι δεν είσαι ελέφαντας- αλλά αντιθέτως, να σας εκφράσω την αντίθεσή μου στην κατάσταση που υπάρχει και που εσείς, θέλετε να εδραιώσετε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Και εξηγούμαι:

Λέτε:
"...Τι είδους μάθημα θέλουμε νά 'ναι τα Θρησκευτικά, ομολογιακό ή γνωσιολογικό;"
Είπα:

"Εδώ καλά καλά δεν συμφωνείτε οι θεολόγοι μεταξύ σας για το τι είδους είναι το μάθημα τώρα, άλλοι το λένε ομολογιακό, άλλοι θρησκειολογικό και ο πρώην υπουργός Παιδείας το βάφτισε γνωσιολογικό, κάτι που εσείς προτείνετε να γίνει στο μέλλον!"

Συνεχίζετε:
"...Υποχρεωτικό μόνο για τους ορθοδόξους μαθητές και προαιρετικό για όλους τους άλλους (ετεροδόξους και αλλοθρήσκους) ή μήπως υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές, ανεξαρτήτως θρησκευτικής προέλευσης..."
Την απάντηση την έχει ήδη δώσει το Υπουργείο Παιδείας ΔΒΜΘ ("κρυφά" μεν -γιατί ελάχιστοι διαβάζουν την ετήσια έκθεση της ΕΔΔΑ- αλλά την έδωσε) στην έκθεση του προς την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Το eSOS.gr δημοσίευσε αυτό.
Το μήνυμα από το οποίο προέκυψε η πληροφορία ήταν αυτολεξεί το εξής (λέω αυτολεξεί γιατί εγώ ήμουν αυτή που το έστειλε και το έχω, γιατί το έχω δημοσιεύσει και αλλού):

"Η απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών αφορά ΚΑΙ τους Χ.Ο. μαθητές.
Το Υπουργείο Παιδείας μέχρι τη 15η Ιανουαρίου κάθε χρόνου υποχρεούται να καταθέτει έκθεση στην Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Εκεί αναφέρονται πληροφορίες και παρατηρήσεις για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στον τομέα της αρμοδιότητάς του και για το προηγούμενο έτος. Αυτή, μαζί με αντίστοιχες των άλλων υπουργείων που έχουν την ίδια υποχρέωση (π.χ. Δικαιοσύνης, Εσωτερικών κ.α.) συμπεριλαμβάνεται στην ετήσια έκθεση που καταθέτει η Επιτροπή στον Πρωθυπουργό και τον Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων. Τώρα, στην Έκθεση της ΕΕΔΑ για το 2009 και στη σελίδα 299, διαβάζουμε κείμενο του ΥΠΕΠΘ:
"... Σχετικά με την απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών, σύμφωνα με τις υπ' αριθμ. 91109/Γ2/10.07.2008 και 104071/Γ2/04.08.2008 Εγκυκλίους, κάθε μαθητής έχει δικαίωμα να απέχει από το μάθημα των θρησκευτικών, τους εκκλησιασμούς και τη σχολική προσευχή με δήλωση του κηδεμόνα, στην περίπτωση που ο μαθητής είναι ανήλικος, ή του ιδίου, εάν είναι ενήλικος, στην οποία δεν απαιτείται εξήγηση ή διευκρίνιση των λόγων αποχής. Το δικαίωμα ισχύει για όλους τους μαθητές, όχι μόνο τους μη-ορθόδοξους."

Αυτή η τελευταία εξέλιξη έμεινε σχεδόν κρυφή θα έλεγε κανείς. Κανείς δεν χαιρέτησε αυτή τη συμμόρφωση, μερική έστω, στην (δεσμευτική για τη Διοίκηση) Απόφαση 77Α/2002, 1143Α/25-6-02 της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Εύστοχα λοιπόν ο κύριος Καμίνης, τέως ΣτΠ, διαπιστώνει "(βάσει σειράς αναφορών) ελλιπή ενημέρωση των γονέων και φαινόμενα αποκλίνουσας πρακτικής μεταξύ των σχολείων" στην απαντητική επιστολή του προς τον "οργισμένο" κύριο Στυλιανίδη. Όμως, σήμερα δεν κυβερνά η Ν.Δ. αλλά το ΠΑΣΟΚ και Υπουργός είναι η κυρία Διαμαντοπούλου. Το ότι δεν προέβη σε σχετικές ανακοινώσεις και εγκυκλίους προς τις σχολικές μονάδες και τους Διευθυντές τους την καθιστά υπεύθυνη για τις όποιες παρεξηγήσεις ή ηθελημένες παρερμηνείες επιχειρούνται, τόσο από θεολόγους (βλέπε ανακοίνωση ΕΛΜΕ Χανίων και επίθεση από blog) όσο και Διευθυντές σχολείων που αρνούνται το δικαίωμα απαλλαγής."

Λέτε:
"...άρχισε να απομακρύνεται με σταθερά βήματα από τον παραδοσιακό κατηχητισμό και μέσα από αλλαγές που συντελέσθηκαν στα αναλυτικά προγράμματα και με την παράλληλη αναβάθμιση της ποιότητας των σχολικών βιβλίων το μάθημα άρχισε προοδευτικά να παίρνει έναν χαρακτήρα κατά βάσιν γνωσιολογικό, σαν αυτόν που χαρακτηρίζει και τα υπόλοιπα σχολικά μαθήματα, έχοντας, αναμφιβόλως, ενσωματωμένο και το βιωματικό στοιχείο....",
"...Να είναι τα Θρησκευτικά ένα μάθημα (θρησκευτικού) «εγγραμματισμού»..." και
"...Να είναι ένα μάθημα, επίσης, που να μπορεί να αρθρώσει λόγο και να δώσει απαντήσεις πάνω στα μεγάλα υπαρξιακά και κοινωνικά προβλήματα..."
Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο άρθρο 14, 3 αναγνωρίζει "...το δικαίωμα των γονέων να εξασφαλίζουν την εκπαίδευση και τη μόρφωση των τέκνων τους σύμφωνα με τις θρησκευτικές, φιλοσοφικές και παιδαγωγικές πεποιθήσεις τους" και αυτό γίνεται σεβαστό "σύμφωνα με τις εθνικές νομοθεσίες" που διέπουν την άσκησή του
και η οποία νομοθεσία περιλαμβάνει
το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα(Ν. 2462/1997, ΦΕΚ Α' 25), που στο άρθρο 18, 4, ορίζει: "Τα συμβαλλόμεvα Κράτη στο παρόv Σύμφωvo αvαλαμβάvουv τηv υποχρέωση vα σέβοvται τηv ελευθερία τωv γοvέωv ή τωv vομίμωv κηδεμόvωv, vα φροvτίζουv για τη θρησκευτική και ηθική αγωγή τωv παιδιώv τους σύμφωvα με πεποιθήσεις τους."
Οφείλετε ως εκπαιδευτικός να σεβαστείτε τις πεποιθήσεις κάποιων από εμάς τους γονείς, που είναι αντίθετες προς οποιαδήποτε κατήχηση, παραδοσιακή ή ενσωματωμένη σε στοιχεία που θα βιώσουν τα παιδιά μας αποκλειστικά και μόνο στο χώρο του σχολείου τους. Πεποιθήσεις οι οποίες είναι αποδεσμευμένες από υπαρξιακά άγχη και φοβίες και αναγνωρίζουν μόνο τον επιστημονικό "εγγραμματισμό". Το αν είμαστε λίγοι ή πολλοί θα φανεί όταν σταματήσουν να μπαίνουν εμπόδια στις απαλλαγές. Τολμήστε το (οι θεολόγοι) και θα δείτε τα αποτελέσματα.

Σε άλλο σημείο στην αρχή λέτε:
"...έχοντας, φυσικά, ως επίκεντρο τη θρησκευτική παράδοση της χώρας μας, η οποία υποστασιάζεται στην Ορθόδοξη χριστιανική διδασκαλία..."
Θα αφήσω την επιστολή των βοηθών του Συνήγορου του Πολίτη προς τον τότε Ειδικό Γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας να μιλήσει για μένα: "...Το άρθρο 16 παράγρ. 2 του Συντάγματος δημιουργεί υποχρέωση της πολιτείας να παρέχει θρησκευτική εκπαίδευση, όχι όμως και υποχρέωση των πολιτών να την δέχονται..." Πριν μου υποδείξετε ότι η φράση ισχύει "εφόσον το μάθημα διατηρεί τον ομολογιακό χαρακτήρα" και όχι αν αντ' αυτού γίνει γνωσιολογικό, θα σας παραθέσω την δεσμευτική για την Διοίκηση Απόφαση 77Α/2002της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, η οποία αντί για λόγους συνείδησης, μιλά για "επίκληση πεποιθήσεων".

Λέτε πως
"...Το ένα (κατήχηση) δεν αποκλείει το άλλο (εκπαίδευση), ωστόσο, οι ρόλοι και οι σκοποί τους (πρέπει να) είναι διακριτοί."
Νομίζω πως λείπει από το άρθρο σας η αντίστροφη και καταφατική φράση, δηλαδή: Η εκπαίδευση (πρέπει να) αποκλείει την κατήχηση, γιατί οι σκοποί τους είναι διακριτοί.

Επιχειρείτε να καθησυχάσετε λέγοντας:
"...Σε κάθε περίπτωση, πάντως, θα πρέπει να ξεκαθαρισθεί ότι στο σχολείο, στη τάξη δεν κάνουμε κατήχηση ή «σωτηριολογία», αλλά θεολογία, με βάση τις γνώσεις μας απ’ το πανεπιστήμιο και τις οδηγίες απ’ το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο."
Θα απαντήσω πως το βιβλίο Θρησκευτικών της Α' Τάξης του Ενιαίου Λυκείου είχε την έγκριση του Π.Ι. Ωστόσο διορθώθηκε κατόπιν διαμεσολάβησης από τον Συνήγορο του Πολίτη γιατί
"Οξείες και επιθετικές επικρίσεις, όπως αυτές που επιτρέπει στα φυσικά πρόσωπα η ελευθερία του λόγου, δεν έχουν θέση σε εκπαιδευτικό εγχειρίδιο της δημόσιας παιδείας.
Ανταποκρινόμενο, το Υπουργείο Παιδείας παρήγγειλε την επανεξέταση του εγχειριδίου. Στη σχετική εισήγησή του, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο επισήμανε συγκεκριμένα σημεία που πρέπει να τροποποιηθούν προκειμένου ν’ απαλειφθούν απαξιωτικές κρίσεις και να εξασφαλισθεί ο «επιστημονικός, κριτικός, πλουραλιστικός τρόπος» διδασκαλίας του μαθήματος, ενώ υπεραμύνθηκε αρκετών από τα κρίσιμα εδάφια. Η εισήγηση αυτή, ως προς τις προταθείσες τροποποιήσεις, υλοποιήθηκε πλήρως στην αμέσως επόμενη (Οκτώβριος 2007) επανέκδοση...."
Αν δεν υπήρχε ο ΣτΠ τα παιδιά μας θα μάθαιναν πως το να είσαι πιστός του συγκεκριμένου δόγματος είναι υποτιμητικό και κατακριτέο και αυτό, με την έγκριση του Π.Ι. Θα συνεχίζατε ανενόχλητοι να καλλιεργείτε αυτή την αντίληψη ακόμα και σήμερα, με στόχο την περιθωριοποίηση αυτών των ανθρώπων και όχι την ίση αντιμετώπιση ως οφείλετε οι εκπαιδευτικοί. Το λυπηρό είναι ότι μέχρι και το 2006 που συνέβαινε αυτό, σεις οι θεολόγοι θεωρούσατε ότι επιτελείτε θεάρεστο έργο...

Συνεχίζετε στο άρθρο σας
"... το περιεχόμενο του μαθήματος πρέπει να είναι διαμορφωμένο έτσι ώστε ...να αποτελεί αντικείμενο διδασκαλίας με τέτοιο τρόπο που να «κρατάει» στη τάξη όλους τους μαθητές, ανεξαρτήτως θρησκεύματος."
Σχολίασα "Θα μπορέσει να εμπιστευθεί κάποιος που δεν θέλει την κατήχηση στα παιδιά του, πως όλοι οι θεολόγοι στα σχολεία θα σεβαστούν τον όποιο χαρακτήρα δώσετε στο μάθημα και δε θα θελήσει ο καθένας να προσθέσει μια πιο προσωπική νότα;"

"Οπως μένουν στο μάθημα της Ιστορίας όλοι οι μαθητές ανεξαρτήτως εθνικής καταγωγής, έτσι να μένουν και στα Θρησκευτικά."
Να μην υπάρχει δηλαδή περίπτωση κανείς να ξεφύγει, γιατί τώρα, παρά το γεγονός που αναφέρω στο σχόλιό μου:
"Εδώ, ενώ υπάρχουν εγκύκλιοι για την απαλλαγή από το ΜτΘ, μερικοί διευθυντές πιέζουν για το αντίθετο και δημιουργούν εμπόδια στους μαθητές και τους γονείς τους",
μεγαλώνει ο αριθμός των παιδιών που απαλλάσσονται.

Εξετάζοντας ξανά το κείμενό μου, νομίζω πως δεν έχω αφήσει κάτι αδιευκρίνιστο και ελπίζω να σας έχω καλύψει τις όποιες ασάφειες άφησε το πρώτο μου ολιγόλογο μήνυμα. Αν όμως σε κάτι δεν ήμουν και πάλι σαφής, παρακαλώ, μη διστάσετε, θα χαρώ να επεκταθώ περισσότερο σε αυτό που θα μου υποδείξετε.
Επίσης θα ήθελα να σας ενημερώσω πως, δεδομένου ότι η επικοινωνία μας έγινε με αφορμή δημοσίευμά σας και πως μέχρι στιγμής οι δικές μου απόψεις έχουν εκτεθεί (πέρα από τα επίσημα έγγραφα), θεωρώ ότι έχω το δικαίωμα να τις κοινοποιήσω όπου υπάρχει ενδιαφέρον. Το όνομά σας θα αναφέρεται όπως το βρήκα στη δημοσίευση του eSOS.gr

Και πάλι ευχαριστώ για την επικοινωνία μας.

(συνεχίζεται)

[Βέρα]

Αξιότιμη κ. Κouris

Το περιεχόμενο του άρθρου μου αντιπροσωπεύει καθαρά ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ μου απόψεις και θέσεις, καθώς το υπογράφω (μάλλον δεν το προσέξατε...) ως ΑΠΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ και όχι ώς "γραμματέας της Ενωσης Θεολόγων ν. Λάρισας" (που τώρα δεν είμαι. Είμαι απλώς μέλος του ΔΣ, διαφοροποιούμενος σε πολλά με τους άλλους συναδέλφους του Συμβουλίου), ή "συνεργάτης του Ρ/Σ της Ιεράς Μητρόπολης, κλπ.μ ή του "Αmen", κλπ.

Εν πάση περιπτώσει σας ευχαριστώ που διαθέσατε χρόνο για να ασχοληθείτε με το
άρθρο μου και τις απόψεις μου τις οποίες κατέθεσα στο πλαίσιο του διεξαγομένου διαλόγου για το θρησκευτικό μάθημα. Εννοείται ότι δεν διεκδικώ το αλάθητο.

Μέ εκτίμηση

Χάρης Ανδρεόπουλος


ΥΓ: Σας παρακαλώ άν και όταν επικαλεσθείτε το άρθρο μου, να σημειώσετε ότι οι εις αυτό απόψεις είναι καθαρά προσωπικές μου.

... αν θέλετε μπορείτε να ρίξετε και μια ματιά στο (προσωπικό) ιστολόγιό μου...Ετσι για να σχηματίσετε μια (προσωπική) ιδέα:

http://religiousnet.blogspot.com/

(συνεχίζεται)

[Βέρα]

Κύριε Ανδρεόπουλε

ποτέ δεν θα σας υποτιμούσα τόσο ώστε να μην προσέξω κάθε φράση, ακόμα και το πώς υπογράφετε. Αν το έκανα, δεν θα ασχολούμουν να σχολιάσω.
Επειδή όμως πρόσεξα τον αστερίσκο που παραπέμπει στην παρουσίαση του αρθρογράφου, σας παραθέτω τα site που δημοσίευσαν το άρθρο σας.
Σε κάποια η υπογραφή είναι
* O Xάρης Ανδρεόπουλος είναι δημοσιογράφος – θεολόγος ΑΠΘ (xaan@theo.auth.gr), καθηγητής Β/θμιας εκπαίδευσης (Γυμνάσιο Δομενίκου Ελασσόνας)
http://essos.gr/index.php?option=com_k2 ... temid=1796 (11/11/2010)
http://www.eleftheria.gr/viewarticle.as ... egoryID=19 (11/11/2010)
Σε αυτή τη δημοσίευση παραπέμπει και το (προσωπικό) ιστολόγιό σας
http://religiousnet.blogspot.com/2010/1 ... st_13.html (13/11/2010)
άρα όχι ΑΠΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ.

Σε άλλες όμως, προγενέστερες δημοσιεύσεις, με μία επιπλέον παράγραφο "Η παρεχόμενη σήμερα σχολική θρησκευτική αγωγή έχει κατά βάσιν ...Θεσ/νίκη, 2002, σελ. 181 - 185)"
και αναφορά στον κύριο Γιαγκάζογλου -τα οποία παραλείπονται στις νεώτερες εκδοχές του δημοσιεύματος- η υπογραφή είναι η εξής:
* O Xάρης Ανδρεόπουλος είναι δημοσιογράφος – θεολόγος ΑΠΘ (xaan@theo.auth.gr), συνεργάτης του Αmen.gr και καθηγητής Β/θμιας εκπαίδευσης (Γυμνάσιο Δομενίκου Ελασσόνας)http://www.amen.gr/index.php?mod=news&o ... e&aid=3773 (26/10/2010)
http://www.pde.gr/forum/index.php?actio ... ic=21697.0 (26/10/2010)
http://www.zoiforos.gr/index.php?option ... &Itemid=49 (29/10/2010)
και πάλι, όχι ΑΠΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ.

Ωστόσο διερωτώμαι για ποιο λόγο μου φωνάζετε (=κεφαλαία) το απλός καθηγητής. Πρέπει να καταλάβω πως η ιδιότητα του δημοσιογράφου, του συνεργάτη του Ρ/Σ της Ιεράς Μητρόπολης ή/και του Αmen, ή του μέλους έστω (και όχι του γραμματέα όπως το είδα αλλού) του Δ.Σ. της Ένωσης Θεολόγων νομού Λάρισας δεν είναι εξίσου απλές, πως το πράγμα εκεί γίνεται πιο περίπλοκο, πως τι;

Επίσης, δεν σας είπα ότι εκφράζετε κάποια Ένωση, την Πανελλήνια ή των Θεολόγων της Λάρισας, αντιθέτως σας ρώτησα αν η ΠΕΘ με την ανακοίνωσή της, εκφράζει εσάς. Ας μη γελιόμαστε αγαπητέ, τις απόψεις που κρατά κάποιος για τον εαυτό του, ή τους ανθρώπους του άμεσου περιβάλλοντός του (π.χ. οικογένεια, φίλους), οι υπόλοιποι δεν έχουμε τη δυνατότητα να τις σχολιάσουμε. Σεις όμως, φροντίζετε να τις κάνετε γνωστές σε όσο το δυνατό μεγαλύτερο αναγνωστικό κοινό με στόχο να "αφυπνήσετε" τους συναδέλφους σας να αποτρέψουν την πιθανότητα να βρεθούν έξω από τα Καβαφικά τείχη. Σημειωτέον ότι μέσα από τα τείχη αυτά, βρίσκονται τα παιδιά κάποιων από εμάς που σας περιέγραψα σε προηγούμενη επικοινωνία. Έτσι λοιπόν οι προσωπικές σας απόψεις έχουν άμεσο αντίκτυπο σε μένα και τα παιδιά μου και αυτός ήταν ο λόγος που ξεκίνησα με τη φράση: "Να με συγχωρέσετε, θα διαφωνήσω. Ό,τι μορφή και να πάρει το ΜτΘ, εγώ θα φροντίσω τα παιδιά μου να πάρουν απαλλαγή."

Κλείνοντας, θα σας ευχαριστήσω για την πρόσκληση να διαβάσω τις αναρτήσεις στο (προσωπικό σας) ιστολόγιο, όπως είδατε με την αναφορά μου σ' αυτό, το έχω ήδη επισκεφθεί. Ομολογώ όμως ότι ήταν μια περιήγηση "αστραπή" στην οποία δεν μπόρεσα να βρω κάτι διαφορετικό από αυτό που ήδη είχα διαβάσει στο άρθρο. Επιτρέψτε μου να αντιπροτείνω να επισκεφθείτε εσείς το φόρουμ στο οποίο είμαι μέλος. Θα ανοίξω στο γενικό τίτλο "Συζητήσεις για τη θρησκεία και την εκκλησία" μία ξεχωριστή συζήτηση με θέμα: Συζήτηση με τον θεολόγο Χάρη Ανδρεόπουλο. Θα ξεκινήσω παραθέτοντας τη μέχρι τώρα επικοινωνία μας και μόλις είναι έτοιμο θα σας ενημερώσω. Θα μπορέσετε εκεί να αναλύσετε το ποια ακριβώς είναι η διαφοροποίησή σας και ίσως θελήσετε να σχολιάσετε κι εσείς τις απόψεις που σας κατέθεσα εγώ (μια και μέχρι τώρα δεν το κάνατε), ή που θα έχουν άλλοι να σας πουν, ώστε να έχουμε έναν "ζωντανό" διάλογο, παράλληλο με αυτόν που θα διεξαχθεί από το Υπουργείο Παιδείας. Εννοείται φυσικά πως όποιος συνάδελφός σας το θελήσει, είναι εξίσου ευπρόσδεκτος να συνεισφέρει στη συζήτηση καταθέτοντας και αυτός τις απόψεις του.

(θα δείξει αν θα συνεχιστεί)

[Nick]

Είπε και κάτι σωστό στο άρθο του
"...φυσικά, ως επίκεντρο τη θρησκευτική παράδοση της χώρας μας, η οποία υποστασιάζεται στην Ορθόδοξη χριστιανική διδασκαλία."

Δηλαδή θέλουν απλά να διδάσκουν ένα μέρος της παράδοσης της Ελλάδος. Δεν διδάσκουν κάτι που θα προβληματίσει και θα κάνει το μαθητή να στοχαστεί, ευτηχώς που ξέρουν τη θέση τους. Δεν διαφωνώ καλές είναι οι παραδόσεις, τονόνει τις τοπικές οικόνομιες στα χωρία, ειδικά όταν γιορτάζει κάποιος πολυούχος...

Το ωραίο θα ήταν όταν διδάσκει ο μαθηματικός το Πυθαγόρειο Θεώρημα να πει και λίγο για τον Πυθαγόρα και τι έλεγε για τις θρησκείες κτλ...και πως οι θρησκευτικοί άρχοντες της Σάμου του συμπεριφέρθηκαν...
΄Η όταν ο φυσικός παρουσιάσει τη θεωρεία της σχετικότητας να μην ξεχάσουνε να πούνε ότι ο Einstein ήταν άθεος...
Να ξέρουν τα παιδία ποιον να διαβάσουν, ώστε να μάθουν να σκέφτονται.

[RaspK]

Πάντα λάτρευα αυτήν τη μικρά ειρωνία: η Ελλάδα έχει μάθημα ιστορία που εστιάζει κυρίως στην αρχαιότητα, και μελετά ελάχιστα τη μυθολογία και παράδοση του τότε, και μάθημα... Χριστιανισμού, επειδή η ιστορία της είναι συνιφασμένη με την παράδοση αυτή. Το δε μάθημα της φιλοσοφίας έχει παραγγωνιστεί τελείως, και ο μισός Χριστιανισμός εμπεριέχει Πλάτωνα/Αριστοτέλη.

Ουδέν άλλο σχόλιο.

[nefeli]

και τα θρησκευτικά να καταργηθούν ολοκληρωτικά από το σχολείο (πράγμα που εύχομαι) απομένει η διδασκαλία της ιστορίας για κατήχηση στο χριστιανισμό. Γιατι με τον τρόπο που διδάσκεται η ελληνική ιστορία στα σχολεία καλλιεργεί την εντύπωση ότι αν δεν υπήρχε ο χριστιανισμός και η εκκλησία η Ελλάδα θα είχε καταστραφεί, εξαφανιστει και δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο. Αποκρύπτεται εντέχνως η αλήθεια, αποσιωπουνται γεγονότα και προβάλλεται η ιδέα ότι η εκκλησία μόρφωσε το λαό, υποκίνησε την επανάσταση το 1821, διατήρησε την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά στα μοναστήρια και τις εκκλησιαστικές βιβλιοθήκες κλπ, κλπ. Και δε θέλω να συνεχισω παραθέτοντας λεπτομέρειες και άλλα πολλά γιατί αυτό είναι θέμα για άλλη συζήτηση. Και ιδίως στις μικρότερες τάξεις δε θα ξεχάσω όταν ήμουν μικρούλα πόσο πολύ μπέρδευα την ιστορία με τα θρησκευτικά.

[Βέρα]

Βάζετε στο τραπέζι του διαλόγου ένα άλλο ακανθώδες ζήτημα.

Είναι μόνο προσωπική μου άποψη, ή υπάρχουν κι άλλοι από σας που ενοχλούνται το ίδιο με μένα για τον διαφορετικό τρόπο που διδάσκονται οι άνθρωποι την ιστορία; Το ίδιο γεγονός αλλιώς το μαθαίνει ο Γερμανός, αλλιώς ο Ιταλός, αλλιώς ο Σουηδός κι αλλιώς ο Έλληνας (οι εθνικότητες τυχαία αναφέρονται, βάλτε στη θέση τους όποια άλλη επιθυμείτε).
Η απροκάλυπτη παραδοχή του κάθε κράτους ότι διδάσκει την Ιστορία έτσι ώστε οι νέοι του να αποκτήσουν εθνική συνείδηση, δεν καθιστά αυτή την πρακτική ανήθικη;


(Παρακαλώ, επειδή κατά βάθος είμαι πολύ ευαίσθητος άνθρωπος μην αρχίσετε τις ομαδικές επιθέσεις. Με το μαλακό. Συνήθως αυτή μου την άποψη δεν την εκφράζω ανοικτά και πάντως πρώτη φορά το κάνω δημοσίως.)

[nefeli]

Κι εγώ αυτό πιστεύω. Η θρησκεία και η ιστορία αποτελούν δυστυχώς μέσο χειραγώγησης στα χέρια κάποιων. Και ειδικά για την ιστορία ακόμα και να μη το θέλει κανείς θα τη δεί από την προσωπική του σκοπιά και με βάση τα ιδεολογικό του υπόβαθρο, πόσο μάλλον όταν αυτό γίνεται σκόπιμα και χρησιμοποιείται ως μέσο προπαγάνδας.

[RaspK]

και τα θρησκευτικά να καταργηθούν ολοκληρωτικά από το σχολείο (πράγμα που εύχομαι) απομένει η διδασκαλία της ιστορίας για κατήχηση στο χριστιανισμό. Γιατι με τον τρόπο που διδάσκεται η ελληνική ιστορία στα σχολεία καλλιεργεί την εντύπωση ότι αν δεν υπήρχε ο χριστιανισμός και η εκκλησία η Ελλάδα θα είχε καταστραφεί, εξαφανιστει και δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο.

Ακριβώς!

Αποκρύπτεται εντέχνως η αλήθεια, αποσιωπουνται γεγονότα και προβάλλεται η ιδέα ότι η εκκλησία μόρφωσε το λαό, υποκίνησε την επανάσταση το 1821, διατήρησε την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά στα μοναστήρια και τις εκκλησιαστικές βιβλιοθήκες κλπ, κλπ. Και δε θέλω να συνεχισω παραθέτοντας λεπτομέρειες και άλλα πολλά γιατί αυτό είναι θέμα για άλλη συζήτηση. Και ιδίως στις μικρότερες τάξεις δε θα ξεχάσω όταν ήμουν μικρούλα πόσο πολύ μπέρδευα την ιστορία με τα θρησκευτικά.

Σημειωτέον, είναι γνωστή η ύπαρξη επιστολής στην οποία αναφέρεται η πεποίθηση ότι ο Θεός έστειλε τους Οθωμανούς για να πατάξουν την αμαρτωλή εξουσία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (και του Βυζαντίου, πιο συγκεκριμένα), και να μην γίνει καμία κίνηση αντίστασης προς αυτούς... από το Πατριαρχείο.

[Comte de Toulouse]

Είναι μόνο προσωπική μου άποψη, ή υπάρχουν κι άλλοι από σας που ενοχλούνται το ίδιο με μένα για τον διαφορετικό τρόπο που διδάσκονται οι άνθρωποι την ιστορία; Το ίδιο γεγονός αλλιώς το μαθαίνει ο Γερμανός, αλλιώς ο Ιταλός, αλλιώς ο Σουηδός κι αλλιώς ο Έλληνας (οι εθνικότητες τυχαία αναφέρονται, βάλτε στη θέση τους όποια άλλη επιθυμείτε).
Η απροκάλυπτη παραδοχή του κάθε κράτους ότι διδάσκει την Ιστορία έτσι ώστε οι νέοι του να αποκτήσουν εθνική συνείδηση, δεν καθιστά αυτή την πρακτική ανήθικη;

Οταν το ίδιο πράγμα το λέει ο Α έτσι και ο Β γιουβέτσι, πρέπει να είμαστε ποοοοοολύ υποψιασμένοι.
Η χειρότερη φόλα είναι να είσαι ένα μέρος του Α και να πορεύεσαι πεπεισμένος από χέρι ότι η Α οπτική γωνία είναι η σωστή.
Με την ίδια λογική που δεν δεχόμαστε τον χριστιανισμό αξιωματικά ως Αλήθεια, δεν δεχόμαστε επίσης ότι η οπτική γωνία που μάθαμε την ιστορία είναι η Αληθινή. Και εδώ δεν είμαι με τον "Ελληνα", είμαι με την "Αλήθεια".
Γιατί δηλαδή χτυπιόμαστε ότι στην καταστροφή της Σμύρνης έγιναν βιαιότητες (που έγιναν), αλλά κάνουμε γαργάρα τις ελληνικές βιαιότητες 3 χρόνια πριν στα ίδια εδάφη;

[Βέρα]

Γιατί άμα δηλώσεις υποψιασμένος για τον χριστιανό είσαι "άπιστος, που δεν έχει ούτε ιερό, ούτε όσιο" και για το συμπατριώτη "ανθέλληνας και λακές των Ευρωπαίων". Γι' αυτό.

[Yorgo]

Η απροκάλυπτη παραδοχή του κάθε κράτους ότι διδάσκει την Ιστορία έτσι ώστε οι νέοι του να αποκτήσουν εθνική συνείδηση, δεν καθιστά αυτή την πρακτική ανήθικη;

Το θέμα αυτό έχει 2 σκέλη:
1) Τα γεγονότα. Όταν υπάρχει διαφωνία, τότε υπάρχει και φόλα, όπως λέει και ο φίλος ο Κόμης.
2) Η ανάλυση/συμπεράσματα. Αυτό το σκέλος είναι και το πιο ενοχλητικό/υποκειμενικό. Εδώ είναι λογικό να υπάρχουν διαφωνίες ανάλογα με την οπτική γωνία και υπόβαθρο του καθενός.

Βέρα, θα γενικεύσω τον προβληματισμό σου: σε τι ακριβώς αποσκοπεί η "εθνική συνείδηση", η οποία στην Ελλάδα έχει τα δεκανίκια της "θρησκευτικής συνείδησης"; Μήπως ήρθε η ώρα να καταλάβουμε ότι το μέλλον μας βρίσκεται σε μια ενωμένη πολιτικά Ευρώπη; Είδαμε και τους πολιτικούς και τους πολίτες που γαλουχήθηκαν με αυτές τις συνειδήσεις πόσο πολύ νοιάστηκαν για την "πατρίδα".

[Andrameleh]

Βέρα αυτή σου η επισήμανση είναι κάτι που με απασχολούσε και μένα από τα μαθητικά μου χρόνια. Ξέρεις αν "στριμώξεις" κάποιο εθνίκι ή ελληνοχριστιανό ταλιμπάν με μη ανασκευάσιμα επιχειρήματα για ιστορικούς μύθους (όπως πχ κρυφό σχολειό, ή περί αγαστής συμπόρευσης ορθοδοξίας και αρχαίου ελληνικού πνεύματος) πάντα θα καταλήξει στο ίδιο τροπάρι: Η εθνική συνείδηση πρέπει να εμφυσηθεί στα παιδιά ακόμη κι αν υπάρχουν μερικές υπερβολές, παραλείψεις ή συνειδητά ψέματα στα βιβλία της ιστορίας! Με άλλα λόγια ο σκοπός αγιάζει τα μέσα! Η υποκρισία σε όλο της το μεγαλείο! Δυστυχώς οι ιδεολογίες πάντα εμπεριέχουν τον κίνδυνο της εθελοτυφλίας και της αυταπάτης κάτι που μπορεί να αποβεί εξαιρετικά επικίνδυνο (δες μικρασιατική καταστροφή, κυπριακό κλπ κλπ).

[RaspK]

Η απροκάλυπτη παραδοχή του κάθε κράτους ότι διδάσκει την Ιστορία έτσι ώστε οι νέοι του να αποκτήσουν εθνική συνείδηση, δεν καθιστά αυτή την πρακτική ανήθικη;

Το θέμα αυτό έχει 2 σκέλη:
1) Τα γεγονότα. Όταν υπάρχει διαφωνία, τότε υπάρχει και φόλα, όπως λέει και ο φίλος ο Κόμης.
2) Η ανάλυση/συμπεράσματα. Αυτό το σκέλος είναι και το πιο ενοχλητικό/υποκειμενικό. Εδώ είναι λογικό να υπάρχουν διαφωνίες ανάλογα με την οπτική γωνία και υπόβαθρο του καθενός.

Βέρα, θα γενικεύσω τον προβληματισμό σου: σε τι ακριβώς αποσκοπεί η "εθνική συνείδηση", η οποία στην Ελλάδα έχει τα δεκανίκια της "θρησκευτικής συνείδησης"; Μήπως ήρθε η ώρα να καταλάβουμε ότι το μέλλον μας βρίσκεται σε μια ενωμένη πολιτικά Ευρώπη; Είδαμε και τους πολιτικούς και τους πολίτες που γαλουχήθηκαν με αυτές τις συνειδήσεις πόσο πολύ νοιάστηκαν για την "πατρίδα".

Όπερ τόσο ο διεθνισμός όσο και ο κοσμοπολιτισμός, τελικά.

[Βέρα]

Μήπως ήρθε η ώρα να καταλάβουμε ότι το μέλλον μας βρίσκεται σε μια ενωμένη πολιτικά Ευρώπη;

Η ενωμένη Ευρώπη ήταν ένα όραμα που δεν ξέρω αν θα μπορέσει ποτέ να υλοποιηθεί στην ουσία του και όχι μόνο στο τυπικό του (που και σ’ αυτό πάσχει).
Εύχομαι να αντέξει τους κλυδωνισμούς που δέχεται το όλο οικοδόμημα με την τρέχουσα οικονομική συγκυρία και να μη σκορπίσουμε στους πέντε ανέμους.

Όπερ τόσο ο διεθνισμός όσο και ο κοσμοπολιτισμός, τελικά.

Ξέρεις, όλες οι ιδεολογίες παρουσιάζουν μία διαφορετική λύση, καλύτερη από την υπάρχουσα κατάσταση της δεδομένης στιγμής. Το θέμα είναι: τι κάνουμε εμείς με τις ιδεολογίες αυτές. Πόσο επιτρέπουμε στον εαυτό μας και στους άλλους να τις τεντώσουμε τόσο, ώστε να συμπεριλαμβάνουν λίγο απ’ αυτό και λίγο από εκείνο, για να συσπειρώσουμε περισσότερους στην ιδεολογία αυτή και να επικρατήσει. Το αποτέλεσμα συνήθως, αν όχι πάντα, καταλήγει να μην έχει καμία σχέση με αυτό που ο πρώτος συνέλαβε σαν ιδέα. Φαίνεται είμαστε καταδικασμένοι από τη φύση μας να επιβεβαιώνουμε πάντα αυτό που η

Δυστυχώς οι ιδεολογίες πάντα εμπεριέχουν τον κίνδυνο της εθελοτυφλίας και της αυταπάτης κάτι που μπορεί να αποβεί εξαιρετικά επικίνδυνο

Από την άλλη, άνθρωποι του σήμερα, που ζουν από κοντά τις καταστάσεις και τις αλλαγές, που έχουν πρόσβαση να μάθουν από πρώτο χέρι και να ενημερωθούν για τα γεγονότα που διαδραματίζονται και τις αιτίες πίσω από αυτά, αυτοί οι άνθρωποι τα παρουσιάζουν διαφορετικά και προβάλλουν δικές τους φοβίες και ανασφάλειες ως πραγματικά κίνητρα των συγκεκριμένων γεγονότων. Δε νομίζω να μπορέσω ποτέ να ξεχάσω αυτό που είπε ο χρήστης ZardoZ στο blog του αγαπητού μας Ροΐδη στο σχολιασμό της ανάρτησης της επιστολής της Ένωσης

Πιστεύω ότι η ένωση άθεων είναι περισσότερο δογματική από την άρχουσα δογματική θρησκευτική εξουσία. Το να καταναλώνεις τόση ενέργεια και χρόνο στο να “πολεμάς” κάτι που δεν σου αρέσει και περισσότερο να συσπειρώνεις και κόσμο από πάνω , μου θυμίζει το όνειδος των σταυροφοριών. Ένας πραγματικός άθρησκος απλά δεν ασχολείται. Η όλη υπόθεση μου θυμίζει το σοφό ρητό “άλλαξε ο Μανωλιός και έβαλε τα ρούχα του αλλιώς”, ποιος ξέρει τι νέοι εξουσιολάγνοι κρύβονται πίσω τέτοιου είδους new age κινημάτα.

Ο ίδιος δηλώνει για τον εαυτό του άθρησκος και αυτά τα λόγια εγώ προσωπικά δεν τα έχω διαβάσει πουθενά αλλού. Το θεωρώ, το λιγότερο, ατυχές να εκφράζεται μια τέτοια άποψη από κάποιον που στην ουσία δεν έχουμε μεγάλη διαφορά στις επιδιώξεις. Επίσης, είναι λυπηρό πως αυτά που λέει τα πιστεύει – δεν το κάνει για να πετάξει λάσπη.

It’s a lose-lose situation η τύχη των ιδεολογιών.

[aqyn]

Μήπως ήρθε η ώρα να καταλάβουμε ότι το μέλλον μας βρίσκεται σε μια ενωμένη πολιτικά Ευρώπη;

Η ενωμένη Ευρώπη ήταν ένα όραμα που δεν ξέρω αν θα μπορέσει ποτέ να υλοποιηθεί στην ουσία του και όχι μόνο στο τυπικό του (που και σ’ αυτό πάσχει).
Εύχομαι να αντέξει τους κλυδωνισμούς που δέχεται το όλο οικοδόμημα με την τρέχουσα οικονομική συγκυρία και να μη σκορπίσουμε στους πέντε ανέμους.

Η Ευρώπη έχει πάρει λάθος δρόμο, και αν συνεχίσει έτσι είναι βέβαιο ότι θα διαλυθεί, ή θα κοπεί στα δύο, που είναι το ίδιο. Για μένα το πρώτο αισιόδοξο δείγμα αλλαγής κατεύθυνσης θα είναι όταν αντιστραφούν οι ρόλοι της πολιτικής και της οικονομίας, δηλαδή όταν η πρώτη σταματήσει να τρέχει σαλιαρίζοντας πίσω από τη δεύτερη και αποφασίσει να πάρει τα ηνία. Με τους πολιτικούς ηγέτες που κυκλοφορούν αυτή τη στιγμή δεν είναι και πολύ πιθανό, αλλά η ελπίδα αρνείται να πεθάνει.

Μην πτοείσαι από άτομα τύπου Ζαρντόζ. Οι άνθρωποι πολύ συχνά προβάλλουν τα ελαττώματά τους στους άλλους και αδιαφορούν για την αλήθεια.

[Yorgo]

Η Ευρώπη έχει πάρει λάθος δρόμο, και αν συνεχίσει έτσι είναι βέβαιο ότι θα διαλυθεί

Συμφωνώ απόλυτα. Εμένα προσωπικά δεν με εκφράζει μια Ευρώπη χωρίς πολιτική ένωση. Αυτό που ήθελα να πω είναι ότι καιρός είναι να ξεφύγουμε απ' το μοντέλο του εθνικού κράτους, το οποίο βασίζεται στον εθνικισμό, ο οποίος ξεκίνησε απ' το κίνημα του ρομαντισμού.